بارنامه

بارنامه یکی از مهم‌ترین اسناد و لغتی تخصصی در صنعت حمل و نقل است. این کلمه معادل عبارت انگلیسی  Bill Of Lading است که به اختصار  BLیاBOL  خوانده می‌شود. بارنامه توسط شرکت‌های حمل و نقل صادر می‌گردد. صدور این سند حقوقی به معنی آن است که کالایی مشخص در محلی مشخص برای ارسال به مقصدی مشخص تحویل گرفته شده است. بارنامه شامل اطلاعاتی مانند مشخصات کالا، مشخصات ارسال کننده، مشخصات دریافت کننده، هزینه‌هایی مانند میزان بیمه، کمیسیون و صافی، ارزش و تعداد و وزن کالا، مالیات بر ارزش افزوده قید می‌شود. در صورت عدم وجود بارنامه، حمل بار غیرقانونی تلقی می‌شود و مشکلاتی دراین راستا به وجود می‌آید. وجود بارنامه برای انواع روش‌های حمل ‌و نقل ازجمله حمل ‌و نقل جاده‌ای، دریایی، هوایی ضروری است.

بارنامه و معرفی انواع آن

بارنامه سندی است دال برعقد قرارداد حمل که حمل‌کننده یا نماینده وی پس از دریافت کالا برای حمل آن از یک نقطه (مبدأ) به نقطه دیگر (مقصد) با وسیله حمل مورد توافق (کشتی، قطار، کامیون، هواپیما یا ترکیبی) در مقابل کرایه معینی صادر می‌نماید. بنابراین لازم است که حمل کالا از طریق تمام مسیرها و توسط هر وسیله‌ای، ‌بارنامه خاص خودش صادر شود. انواع بارنامه‌ها به شرح زیر می‌باشد:

بارنامه دریایی: حمل با کشتی

بارنامه هوایی: حمل با هواپیما

بارنامه راه آهن: حمل با قطار

بارنامه حمل با کامیون

بارنامه سراسری: حمل با کامیون، قطار و کشتی

بارنامه حمل مرکب فیاتا(FIATA)

رسید پست

اهمیت بارنامه در تجارت و بازرگانی بین الملل

همانطور که اشاره شد، بارنامه  قراردادی بین فرستنده و حمل کننده بار است. از آن‌جایی که بارنامه نقش رسید کالا را دارد با وجود آن هر ادعایی که برخلاف مندرجات درون آن توسط طرفین ارائه شود هیچ گونه اعتباری ندارد زیرا تمام شرایط توسط طرفین قبل از صدور بارنامه، تایید شده است.

ویژگی مهم حقوقی بارنامه

نشان‌دهنده انعقاد قرارداد حمل است
 بارنامه On Board نشان‌دهنده بارگیری کالا به روی وسیله نقلیه است.
 بارنامه سند مالکیت کالا است و دارنده آن مالک کالا به‌حساب می‌آید.
 بارنامه قابل انتقال و ظهرنویسی(پشت نویسی) است.

هرگونه ادعایی خلاف موارد ثبت‌شده در آن غیرقابل‌قبول است

در صورت بروز خسارت برای کالای ارسالی، فرستنده می‌تواند با مراجعه به بیمه ادعای خسارت کند(نوعی پشتوانه برای تضمین سلامت کالای ارسالی است).

ضوابط و مقررات بارنامه

در صدور بارنامه بر اساس ضوابط و مقررات لازم است علاوه بر صادرکنندگان آن، صاحبین کالا، گیرندگان و رانندگان نیز از مقررات تبعیت کنند. برخی از این مقررات به شرح زیر می‌باشد:

الف: صادرکنندگان (شرکت یا مؤسسه حمل و نقل)

تنظیم و تکمیل مندرجات بارنامه
صدور بارنامه از مبدأ قانونی شرکت به سایر نقاط کشور؛
اخذ پروانه عبور برای بارهای ترافیکی و صدور بارنامه برای آنان؛
صدور بارنامه تحت پوشش بیمه مسؤولیت حمل (مسؤولیت مدنی حمل‌کنندگان)

ب: فرستندگان

اعلام مشخصات بار و آدرس دقیق و صحیح محل بارگیری؛
اعلام مشخصات گیرنده کالا و آدرس دقیق و صحیح محل تخلیه؛
اعلام مشخصات کالا از نظر تعداد، وزن، ارتفاع، طول، عرض، نوع بسته‌بندی و…
بارگیری به موقع ناوگان و اعزام آن به منظور جلوگیری از خسارت‌های احتمالی .

ج: گیرندگان

تخلیه به موقع ناوگان به منظور جلوگیری از پرداخت حق توقف؛
پرداخت کرایه کل درج شده در بارنامه صادره توسط شرکت یا مؤسسه حمل و نقل به راننده کامیون حامل کالا

د: رانندگان

نگهداری از بارنامه صادره جهت اخذ کرایه حمل در مقصد؛
حضور در هنگام بارگیری بار؛
عزیمت سریع پس از بارگیری در مبدأ برای به موقع رساندن کالا به مقصد؛
حفظ و نگهداری از محموله بارگیری شده از زمان بارگیری تا زمان تخلیه؛
حضور در هنگام تخلیه بار در مقصد باربری.

مقررات ناظر بر حمل‌ و نقل جاده‌ای

در حمل و نقل بین‌المللی کالا به صورت جاده‌ای، دریایی و هوایی انجام می‌شود. زمانی که کالا از طریق جاده حمل گردد ممکن است از یک یا چند کشور بین راه عبور نماید تا به کشور مقصد برسد و در نهایت در گمرک مقصد، کالا را تخلیه نماید.
کشورهای بین راه برای اطمینان از این ‌که کامیون حامل کالا دارای کالای ممنوعه نیست و یا مقداری از کالا را داخل کشور آن‌ها تخلیه ننموده اقدام به بازرسی کامیون‌های ورودی می‌نمایند. پس از کنترل مدارک مربوطه و ذکر مقدار کالا، به کامیون اجازه ترانزیت از خاک کشور خود را می‌دهند.
این روش باعث اتلاف وقت در گمرک های ورودی و خروجی کشورها و کاهش سرعت حمل و نقل می‌شود.

برای رفع این مشکل، مقرراتی جهت ایجاد تسهیلات در رابطه با تشریفات گمرکی کامیون‌های حامل کالا که در جاده‌های بین‌المللی تردد نموده و از گمرک های مرزی کشورهای بین راه عبور می‌کردند، به وجود آمد.

 طبق این مقررات، مؤسسات حمل‌ و نقل بین‌المللی با خرید دفترچه کارنِه تیر برای هر سفر، پرداخت حقوق و عوارض گمرکی محموله کامیون را تضمین می‌کنند. دراین دفترچه شرایط و استانداردهایی طبق کنوانسیون تیر ثبت شده است.
این ضمانت توسط شرکت‌های حمل‌ و نقل بین‌المللی به اتاق بازرگانی مبدأ سپرده می‌شود. در مقابل، اتاق بازرگانی محل، با در اختیار داشتن دفترچه کارنه تیر ضامن عبور ترانزیت کامیون مربوطه تا گمرک نهائی می‌شود.

ویژگی های بارنامه معتبر

1. 1.     بارنامه باید در نسخ کامل صادر شود و جهت جلوگیری از سوء استفاده‌های احتمالی تمامی نسخ به بانک تحویل داده می‌شود.

تعداد نسخه های اصلی بارنامه را فرستنده تعیین می‌کند. تعداد نسخه‌های اصلی بارنامه صادر شده باید در متن بارنامه قید شده باشد و تمام نسخ آن همسان باشند.

گاهی بیش از یک نسخه اصلی از بارنامه صادر می شود که باید همگی مهر اصلی را داشته باشند و نسخ غیراصلی باید به مهر رونوشت ممهور باشد.

وقتی که دارنده بارنامه تمامی نسخ اصلی را در دست دارد به این معنی است که یک ست بارنامه کامل را دارد. دلیل صدور بیش از یک نسخه اصلی این است که اگر یک نسخه مفقود شود گیرنده (ذی نفع) نسخه اصلی دیگری داشته باشد. به همین منظور بارنامه های اصلی را با پست‌های مختلف و متوالی در چند مرحله ارسال می‌کنند. برای این کار، قسمت‌ها باید در متن بارنامه مشخص شده باشند که چند نسخه اصلی صادر شده است.

مثلاً اگر تعداد نسخ اصلی 4 عدد باشد آن را به صورت 4/4 نشان می‌دهند. به هنگام ارسال آن‌ها در مرحله اول که یک نسخه فرستاده می‌شود روی نامه پست بایستی قید شود که ۱/4 یکی از چهار نسخه و یا در مرحله بعد ۲/4 با ارائه اولین نسخه کامل بارنامه، بقیه نسخ از درجه اعتبار ساقط می گردند.

به عبارت دیگر با استرداد یک نسخه اصلی بارنامه به شرکت کشتیرانی، مالک کالا عملیات حمل را انجام یافته تلقی کرده و بار را دریافت می‌کند.

• بارنامه باید بدون قید و شرط باشد.

بارنامه سندی است که برآن یادداشتی مبنی بر معیوب بودن کالا یا بسته‌بندی آن در زمان تحویل به حمل کننده درج نشده باشد. در صورت معیوب بودن کالا یا بسته بندی آن در زمان تحویل به حمل کننده، کاپیتان کشتی یا نماینده وی عبارت خاصی مبنی بر معیوب بودن کالا می‌نویسد که باعث مخدوش شدن بارنامه می‌گردد.

هم چنین لازم نیست که در بارنامه کلمه بدون قید ذکر شده باشد تا نشان دهد که مشکلی در مورد کالا به هنگام بارگیری ملاحظه نشده است. درمورد بارنامه هایی که با جمله “دریافت برای حمل”  مشخص می‌شوند، اوضاع متفاوت است. این نوع بارنامه به معنی این است که کالا در حال حمل نبوده و اطمینان لازم را به همراه ندارد.

از این بارنامه در مواقعی استفاده می‌شود که تاریخ تحویل کالا حایز اهمیت و موردنظر باشد. بعد از بارگیری کالا بر روی کشتی این بارنامه را می‌توان با درج جمله “عملاً در تاریخ….. بارگیری شده است” تکمیل نمود.

3. بارنامه حاکی از بارگیری کالا بر روی وسیله حمل باشد.

بارنامه حاکی از بارگیری کالا بر روی وسیله حمل باشد مگر آن که در شرایط اعتبار صراحتاً شرط دیگری قید شده باشد، اصطلاحاً به بارنامه که دال بر قرارگیری کالا در کشتی دارد بارنامه “روی وسیله”( On Board) گفته می‌شود و نشان گر این است بار حتماً توسط این وسیله حمل می‌شود و از این طریق به بانک و طرفین معامله این اطمینان را می‌دهد.

در اعتبارات اسنادی غالباً شرط «کالا روی وسیله» گنجانده می‌شود زیرا فقط به استناد چنین سندی می‌توان اطمینان یافت که کالا بارگیری شده و در حال حمل است.

بارنامه‌های خطوط کشتیرانی غالباً از قبل با عبارت حمل روی وسیله چاپ شده اند و در نتیجه از لحاظ تطبیق با متن اعتبار مشکلی پیش نمی‌آید. اما بعضی از بارنامه‌ها فقط کلمه “حمل شده” را دارند که از لحاظ بانک‌ها که در پی تطبیق کلمه به کلمه متن اعتبار هستند مشکل ایجاد می کند و بانک‌ها می‌خواهند که عبارت روی وسیله حمل به کلمه قبلی اضافه شود.

4. بارنامه معمولاً به حواله کرد صادر می‌شود.

بارنامه معمولاً به حواله کرد صادر می‌شود در صورتی که از روش پرداخت اعتبار اسنادی استفاده شود بارنامه عموماً به حواله کرد بانک گشاینده اعتبار صادر می‌شود.

باید دقت نمود که شرط قابل معامله بودن بارنامه این است که باید به حواله کرد (با قید نام، گیرنده یا بانک) صادر شده باشد. عبارت به حواله کرد غالباً در متن بارنامه چاپ شده است.

5. نحوه پرداخت کرایه حمل در بارنامه که معمولاً به صورت پیش کرایه یا پس کرایه می‌باشد و طبق قرارداد حمل و توافق مابین طرفین باید در بارنامه درج گردد.

در بارنامه کلیه شرایط حمل و نقل و همچنین مشخصات بار از قبیل وزن و حجم و نوع کالا و تعداد بسته ها و نیز مبدأ بارگیری و مقصد و نام وسیه به علاوه تاریخ حمل قید می‌گردد.

درصورتی که کرایه حمل در مبدأ پرداخت شده باشد عبارت کرایه پرداخت شده و در حالتی که کرایه حمل در مقصد پرداخت گردد عبارت کرایه قابل پرداخت در مقصد در بارنامه ذکر می‌گردد.

6. درصورت استفاده از اعتبار اسنادی تاریخ صدور بارنامه و سایر اسناد حمل باید پس از تاریخ گشایش و ابلاغ اعتبار و یا تاریخ ثبت سفارش باشد.

درصورت استفاده از اعتبار اسنادی تاریخ صدور بارنامه و سایر اسناد حمل باید پس از تاریخ گشایش و ابلاغ اعتبار و یا تاریخ ثبت سفارش باشد مگر آنکه توافق دیگری بین خریدار و فروشنده صورت گرفته باشد. همچنین طبق مقررات متحدالشکل اعتبارات اسنادی حداکثر مهلت ارائه بارنامه به بانک از تاریخ صدور یا حمل کالا عموماً بیست و یک روز است.

برای اطلاعات بیشتر به ضوابط تهیه، تنظیم و استفاده از بارنامه جاده‌ای  که توسط سازمان راهداری  منتشر شده است را مشاهده نمایید: